Wprowadzenie

Przez wiele lat definicje celów i zadań sportu, zwłaszcza wyczynowego, nie mieściły w swoich ramach pojęcia inwalidztwa. Areny i inne obiekty sportowe były szczelnie zamknięte przed inwalidami, zapewne za sprawą niewiedzy o ich potrzebach i możliwościach. Przełamując konwencjonalną barierę niechęci, brak zrozumienia społecznego, jak i zahamowania od strony czysto medycznej sport niepełnosprawnych stopniowo torował sobie drogę rozwoju. Dziś o potrzebie rozwijania sportu osób niepełnosprawnych przekonani są nie tylko niepełnosprawni lecz także lekarze, fizjoterapeuci, a nawet politycy. W XXI wieku już nikogo nie dziwi widok niepełnosprawnych sportowców. Do ich potrzeb, a przede wszystkim do ich możliwości dostosowywanych jest coraz więcej dyscyplin sportowych. Dla nich coraz liczniej organizowane są imprezy sportowe różnego szczebla i typu (turnieje, mistrzostwa, olimpiady).

W Polsce sport osób niepełnosprawnych pojawił się jako jeden ze środków leczniczych, wprowadzanych do tzw. aktywnej rehabilitacji. Polskie podejście do możliwości wykorzystania sportu jako środka leczniczego było na skalę światową podejściem pionierskim. Przez długie lata Polska należała do krajów przodujących w wyznaczaniu kierunków rozwoju tej dziedziny sportu, nierozerwalnie połączonej z medycyną. Bardzo wcześnie, bo w latach pięćdziesiątych XX wieku, głównie w Poznaniu za sprawą profesora Wiktora Degi, zaczęto wprowadzać sport, bądź jego elementy, do programów rehabilitacji wielu schorzeń. Dało to początek tzw. polskiej szkole rehabilitacji, której twórcami byli obok Wiktora Degi, profesorowie Marian Weiss i Aleksander Hulek. Aktywna rehabilitacja oraz propagowanie nowych, często rewolucyjnych metod leczenia zyskały w polskim środowisku medycznym wielu zwolenników. Jan Dziedzic organizował dla niewidomych zajęcia z wioślarstwa i jazdy konnej oraz biwaki sportowo-rekreacyjne, a Aleksander Kabsch przygotowywał i prowadził obozy narciarskie dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Powstanie nowego kierunku studiów na uczelniach wychowania fizycznego, jakim była fizjoterapia zdecydowanie umocniło w Polsce powiązania sportu osób niepełnosprawnych z rehabilitacją ruchową. Uprawianie sportu miało być dla osób niepełnosprawnych kontynuacją procesu kinezyterapii zapoczątkowanego podczas leczenia szpitalnego. Wdrażanie do uprawiania sportu rozpoczynano już we wczesnych okresach leczenia szpitalnego. Polegało ono na udowodnieniu osobom niepełnosprawnym, że uprawianie sportu jest możliwe, na wskazaniu tych możliwości i przekonaniu ich, że jednym z celów ich usportowienia jest integracja ze światem ludzi zdrowych. Dynamiczny rozwój polskiego sportu osób niepełnosprawnych był możliwy dzięki widocznemu i wymiernemu mecenatowi ówczesnych władz sportowych. Dzięki temu Polska już na początku lat sześćdziesiątych XX wieku posiadała unikatową na skalę światową i Europejską organizację, jaką było Zrzeszenie Sportowe „Start”.

Cały proces kształtowania się i rozwijania Zrzeszenia Sportowego „Start” w Polsce można podzielić na trzy etapy.

Pierwszy etap to lata 1944-1960, w którym dominowała inicjatywa społeczna, głównie lekarzy i rehabilitantów w ośrodkach. W etapie drugim, obejmującym lata 1961-1989, podpisanie porozumienia przez ZS „Start” ze Związkiem Spółdzielni Inwalidów gwarantowało systematyczne dotacje na działalność w zakresie rekreacji fizycznej, turystyki i sportu. Polska jako państwo członkowskie MOP, Światowej Organizacji Zdrowia i ONZ zobowiązana była do realizacji postanowień dotyczących kultury fizycznej niepełnosprawnych. Inwalidzi mogli wówczas korzystać z wielu form aktywnego wypoczynku prowadzonych w ZS „Start”. Trzeci etap, lata 1990-2008, to cykl zmian w organizacji i zarządzaniu kulturą fizyczną niepełnosprawnych i nowe uregulowania prawne. Uwaga państwa skoncentrowana została jednak wyłącznie na sporcie kwalifikowanym. Podjęto wówczas oryginalne inicjatywy społeczne zwiększające możliwość uczestnictwa inwalidów na różnych formach rekreacji fizycznej, turystyce i sporcie.

Historia powstania Zrzeszenia Sportowego „Start” w Polsce

W 1949 roku w wyniku reorganizacji struktury funkcjonowania kultury fizycznej w Polsce powstało 5 pionów organizacyjno-zawodowych: akademicki, milicyjny, wiejski, wojskowy oraz związkowy. W pionie związkowym funkcjonowało początkowo 9 zrzeszeń sportowych: „Budowlani”, „Górnik”, „Kolejarz”, „Stal”, „Ogniwo”, „Spójnia”, „Unia”, „Włókniarz”, „Związkowiec”.

Dnia 1 grudnia 1952 roku, powołano Zrzeszenie Sportowe (ZS) o nazwie „Start”, które powstało po wyłączeniu z istniejącego już Zrzeszenia „Spójnia” części kół sportowych, zrzeszających spółdzielców i rzemieślników jako masową organizację kultury fizycznej. Nowo utworzonym zrzeszeniem sportowym opiekował się Centralny Związek Spółdzielczości Pracy. W pierwszym okresie swojego funkcjonowania „Start” koncentrował się głównie na prowadzeniu działalności rekreacyjnej i sportowej dla osób związanych z bardzo rozpowszechnionymi w tamtym okresie, spółdzielniami pracy. Charakter jego działalności uległ radykalnej zmianie na początku lat sześćdziesiątych, kiedy to ówczesne władze sportowe powierzyły, czy wręcz nakazały, Zrzeszeniu Sportowemu „Start” sprawowanie patronatu nad propagowaniem i organizowaniem sportu dla osób niepełnosprawnych. Patronat ten kształtował się powoli przybierając określone formy organizacyjne, ale stał się siłą sprawczą dla rozwoju sportu osób niepełnosprawnych w Polsce. W 1961 roku zostało zawarte porozumienie pomiędzy Związkiem Spółdzielni Inwalidów a Radą Główną Zrzeszenia Sportowego „Start” w wyniku którego jego działalność koncentrować miała się na środowisku spółdzielczości inwalidów. Program tej działalności obejmował organizowanie różnych form aktywności ruchowej: gimnastykę leczniczą, ćwiczenia relaksacyjne podczas przerw w pracy, obozy sportowe, treningi w sekcjach różnych dyscyplin sportowych, spartakiady, turnusy rehabilitacyjne i zawody sportowe. Realizacja tak bogatego programu nie sprawiała trudności dzięki zabezpieczeniu odpowiednich środków finansowych. Na szczeblu centralnym i wojewódzkim działalność ZS „Start” była w całości finansowana ze Scentralizowanego Funduszu Rehabilitacji. W poszczególnych spółdzielniach funkcjonowały koła sportowe, finansowane z Funduszu Rehabilitacji tworzonego w tych spółdzielniach. W 1973 roku zrzeszenie zmieniło nazwę na Zrzeszenie Sportowe Spółdzielczości Pracy „Start”. Zwieńczeniem okresu prób i doświadczeń był rok 1979, kiedy to decyzją ówczesnego GKKFiS-u, wszelkie sprawy w zakresie wychowania fizycznego, rekreacji i sportu niepełnosprawnych w skali całego kraju zostały ostatecznie podporządkowane Radzie Głównej w/w zrzeszenia. Obowiązki statutowe tej organizacji ściśle określały zakres działania podstawowego. Najniższą, a jednocześnie najważniejszą komórką organizacyjną zrzeszenia były Koła Sportowo – Turystyczne „Start”, organizowane bezpośrednio przy spółdzielniach pracy i spółdzielniach inwalidów. Działalność sportowa szczebla centralnego prowadzona była przez Zarząd Główny ZSSP „Start” i obejmowała organizację zawodów sportowych różnego szczebla w różnych dyscyplinach uprawianych przez inwalidów, często połączone z działalnością kulturalną na wzór festynów sportowych. Zawody sportowe niepełnosprawnych rozgrywane były w tzw. grupach startowych. Kwalifikacja do odpowiedniej grupy zależała od rodzaju inwalidztwa i stopnia trwałego kalectwa. Obowiązujący w Polsce podział obejmował pięć grup: inwalidów wzroku, inwalidów słuchu, inwalidów z amputacjami kończyn, inwalidów z uszkodzonym rdzeniem kręgowym (paraplegia) oraz z innymi uszkodzeniami narządu ruchu. W obrębie każdej grupy obowiązywał dodatkowy podział na klasy, co miało na celu wyrównanie szans zawodników. Dyscypliny sportu, które były uprawiane w Polsce przez osoby niepełnosprawne to: dartchery (strzelanie z łuku rzutkami do celu), koszykówka na wózkach, kręgle, lekkoatletyka, łucznictwo, tenis stołowy, pięciobój (dysk, oszczep, kula, pływanie i łucznictwo), pływanie, podnoszenie ciężarów, slalom na wózkach, snooker i szermierka na wózkach. W latach osiemdziesiątych XX wieku na terenie całego kraju funkcjonowało 49 Rad Wojewódzkich SZS „Start” oraz ponad 400 Kół Sportowo – Turystycznych przy spółdzielniach inwalidów. W kołach tych zatrudnionych było około 400 instruktorów, w większości absolwentów wyższych uczelni wychowania fizycznego ze specjalnością z rehabilitacji ruchowej i specjalistów różnych dyscyplin sportowych. Programem działania objętych było ponad 21000 osób niepełnosprawnych.

W związku z sytuacją polityczno-ekonomiczną, jaka zaistniała w Polsce w latach osiemdziesiątych, w Zrzeszeniu Spółdzielczości Inwalidów pojawiły się problemy natury ekonomicznej. Zaczęto z powodu nierentowności zamykać zakłady produkcyjne zatrudniające inwalidów. Nieliczne, które przetrwały, nastawione z konieczności na zysk, likwidowały kolejne formy opieki nad rehabilitacją leczniczą, bo tak nakazywał twardy rachunek ekonomiczny. W 1990 roku nastąpiła likwidacja Centralnego Związku Spółdzielni Inwalidów i Centralnego Związku Spółdzielni Niewidomych w Warszawie oraz szesnastu Regionalnych i Wojewódzkich Związków Spółdzielni Inwalidów. Związki te spełniały bardzo ważną rolę koordynatora działalności rehabilitacyjnej, lecz przede wszystkim były dysponentem funduszy na rehabilitację zawodową i społeczną, w tym na sport i wychowanie fizyczne. System finansowania sportu niepełnosprawnych w Polsce załamał się. Zrzeszenie musiało rozpocząć poszukiwania nowych sposobów pozyskiwania środków na działalność, jak również określić podstawowe zasady funkcjonowania w nowej rzeczywistości.

Od początku lat dziewięćdziesiątych działalność sportowa zrzeszenia „Start” finansowana była następująco: centralnie przez UKFiT w formie zadań zleconych dla Rady Głównej „Start” oraz ze środków własnych Rady Głównej, a na szczeblu wojewódzkim przez urzędy wojewódzkie, z budżetów samorządowych oraz dzięki sponsorom. W 1991 roku w Zrzeszeniu z 3200 osobami niepełnosprawnymi pracowało 136 trenerów i instruktorów. W latach 1989-1994 zrzeszenie, działało pod nazwą Spółdzielcze Zrzeszenie Sportowe „Start”, a w 1995 roku zrzeszenie przyjęło nową nazwę: Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start” i rozszerzyło swoją ofertę programową w zakresie sportu, rekreacji i turystyki na całe środowisko niepełnosprawnych. Obecnie w PZSN „Start” zrzeszonych jest ponad 50 stowarzyszeń i klubów, w których uprawiane są następujące dyscypliny sportu: biathlon, boccia, goalball, koszykówka na wózkach, kręgle, lekkoatletyka, łucznictwo, narciarstwo biegowe i zjazdowe, piłka siatkowa stojąc, piłka siatkowa siedząc, pływanie, podnoszenie ciężarów, strzelectwo, szachy, szermierka na wózkach, taniec na wózkach, tenis na wózkach, tenis stołowy, żeglarstwo oraz turystyka. W celu zwiększenia efektywności zarządzania szkoleniem oraz w trosce o uzyskiwanie jak najlepszych wyników Zarząd PZSN „Start” utworzył jedenaście ogólnopolskich sekcji w najpopularniejszych dyscyplinach sportu. W czerwcu 2002 roku na wniosek wiceprezesa Zarządu Ryszarda Rodzika, powołano doświadczonych i wykazujących zaangażowanie specjalistów w poszczególnych dyscyplinach sportu niepełnosprawnych na kierowników sekcji ogólnopolskich. Do ich obowiązków należą: nadzór i koordynacja sekcji sportowej, prace przy planowaniu, weryfikacji programu i ustalaniu kalendarza startowego na dany rok, dokonywanie oceny pracy podporządkowanej kadry, udział w konkursach na stanowiska trenerów, współpraca przy zakupie niezbędnego sprzętu sportowego i specjalistycznego, udział w imprezach sportowych szczebla centralnego, utrzymywanie niezbędnych kontaktów z zawodnikami, trenerami i pracownikami PZSN „Start” odpowiedzialnymi za dana dyscyplinę sportu, składanie do Zarządu PZSN „Start” informacji rocznej o działalności sekcji. Ogólnopolskie sekcje sportowe PZSN „Start” powołano w następujących dyscyplinach sportu: lekkoatletyka, pływanie, tenis stołowy, piłka siatkowa, łucznictwo, koszykówka na wózkach, strzelectwo sportowe, podnoszenie ciężarów, goal-ball (piłka dźwiękowa), narciarstwo klasyczne i narciarstwo zjazdowe.

W ramach różnych jednostek organizacyjnych „Start” na terenie kraju w 2003 roku działało 171 sekcji w poszczególnych dyscyplinach sportu. Dzięki ich działalności w stałych zajęciach sportowych uczestniczyło 4 194 osób. Podstawowymi formami działalności PZSN „Start” są: prowadzenie szkolenia sportowego w różnych dyscyplinach sportowych dla osób z uszkodzonym   w różnym stopniu aparatem ruchu, a także niewidomych i niedowidzących, organizowanie zawodów i obozów sportowych oraz wakacji zimowych i letnich dla młodzieży, a także organizowanie turnusów rehabilitacyjnych i imprez turystycznych. Zgodnie ze statutem Związku program jego działalności przewiduje:

·         szkolenie osób niepełnosprawnych w różnych dyscyplinach sportu,

·         organizację Mistrzostw Polski Niepełnosprawnych w poszczególnych dyscyplinach sportu,

·         przygotowanie reprezentacji Polski do zawodów międzynarodowych, Mistrzostw Europy, Mistrzostw świata i Igrzysk Paraolimpijskich,

·         szkolenie i dokształcanie trenerów, instruktorów, sędziów,

·         promocję nowych dyscyplin sportowych dla osób niepełnosprawnych.

Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start” jest członkiem międzynarodowych stowarzyszeń i instytucji sportowych koordynujących działalność organizacyjną i programową w Europie oraz najwyższej rangi imprezy sportowe, jakimi są igrzyska paraolimpijskie.

Historia ZS „Start” we Wrocławiu

Podobnie jak w innych miastach wojewódzkich, początki sportu osób niepełnosprawnych we Wrocławiu, sięgają początku lat pięćdziesiątych. Pierwsze lata działalności ZS „Start” we Wrocławiu, to ciężka praca polegająca głównie na zachęcaniu osób związanych z różnego typu spółdzielniami pracy i spółdzielniami inwalidów do czynnego spędzania czasu wolnego. Podobnie jak Ogniska „Start” działające w innych miejscach  kraju, głównym zadaniem wrocławskiego ZS była realizacja obowiązków statutowych. Najważniejszymi zadaniami była organizacja gimnastyki rekreacyjnej podczas przerw w pracy, gimnastyki leczniczo-usprawniającej prowadzonej w gabinetach przyzakładowych, turnusów rehabilitacyjno-sportowych i zgrupowań w czasie urlopów wypoczynkowych niepełnosprawnych, zajęć sportowych w różnych dyscyplinach sportu, imprez turystycznych i zawodów sportowych. Wszyscy, którzy zaangażowali się w tworzenie wrocławskiego „Startu” podchodzili do swej pracy z wielkim zaangażowaniem. Nikt nie zniechęcał się nidogodnościami, jakimi były braki lokalowe i sprzętowe. Zajęcia sportowe organizowało duże grono działaczy społecznych, którzy z ochotą poświęcali swój wolny czas i siły dla „stworzenia czegoś nowego” – jak to wtedy odczuwali.

W 1953 roku powołano Radę Okręgową Zrzeszenia Sportowego „Start” oraz zrzeszone w niej koła sportowe, umożliwiając swoim członkom możliwość uprawiania wybranej dyscypliny sportu oraz uczestniczenie wraz z rodzinami w różnych formach turystyki i rekreacji fizycznej. W styczniu 1956 roku dekret o organizacji spraw kultury fizycznej zapoczątkował kolejne zmiany w systemie zarządzania i organizacji kultury fizycznej. W 1957 roku zmieniono strukturę organizacyjną – uległy likwidacji rady okręgowe, a w ich miejsce powstały wojewódzkie komisje sportowe. Koła te zajmowały się ogólnie rozumianą kulturą fizyczną i turystyką dla pracowników spółdzielni.

Bardzo ważnym wydarzeniem dla sportu osób niepełnosprawnych było podpisanie w 1961 roku przez Zrzeszenie Sportowe „Start” porozumienia ze Związkiem Spółdzielni Inwalidów o współpracy dotyczącej „zorganizowanego prowadzenia sportu, turystyki i rekreacji na rzecz spółdzielców inwalidów”. Zrzeszenie Sportowe „Start” wszelkie uprawnienia organizacji koordynującej działania w dziedzinie kultury fizycznej inwalidów w Polsce otrzymało dopiero w 1979 roku na mocy rozporządzenia Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Sportu.

Od 1961 roku, po konferencji przedstawicieli „Startu” i Związku Spółdzielni Inwalidów rozpoczyna się powolne włączanie w działalność „Startu” sportu i sportowej rehabilitacji wśród osób niepełnosprawnych. Przy spółdzielniach zaczęły powstawać koła sportowe „Start” zrzeszające pracowników spółdzielni inwalidów. Dwa lata później przystąpiono na terenie całego kraju do organizacji międzyspółdzielnianych ognisk kultury fizycznej inwalidów. Inicjatorem powołania pierwszego ogniska posiadającego osobowość prawną było środowisko wrocławskie.

W 1965 roku z inicjatywy Ludwika Kajdy, utworzono Międzyspółdzielniane Ognisko Kultury Fizycznej i Turystyki Inwalidów (MOKFiT) „Start”. Instruktorem do spraw organizacji pracy w Ognisku został Marek Sroczyński, prowadzący również zajęcia z pływania. W latach siedemdziesiątych wiceprezesem do spraw szkoleniowych był Jerzy Mysłakowski.

We Wrocławiu Międzyspółdzielniane Ognisko Kultury Fizycznej i Turystyki Inwalidów „Start” działało do listopada 1975 roku. Funkcjonowało wtedy 17 Kół Regulaminowych zrzeszających 2678 członków. Dnia 21 listopada 1975 roku odbyło się zebranie założycielskie Międzyspółdzielnianego Ogniska Sportu, Rehabilitacji, Turystyki i Wypoczynku (MOSRTiW) „Start”. Uczestnicy zebrania udzielili absolutorium ustępującemu zarządowi, przyjęli nowy statut Ogniska, wybrali Zarząd i Prezesa, którym został Zygmunt Wardzała. Obszarem działania Międzyspółdzielnianego Ogniska było województwo wrocławskie i legnickie.

Dnia 31 grudnia 1975 roku w wyniku wprowadzenia nowego podziału administracyjnego kraju, zlikwidowano Wojewódzkie Związki Spółdzielczości Pracy i utworzono Regionalny Związek Spółdzielni Inwalidów. Podstawą działalności Zrzeszenia były nadal koła sportowo-turystyczne przy spółdzielniach pracy, ale zasięg oddziaływania poszerzono o spółdzielczość pracy, spółdzielnie pracy inwalidów i ich związki, szkoły Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy (CZSP) oraz przy Zakładach Szkolenia Inwalidów.

Kolejna reorganizacja w Zrzeszeniu Sportowym nastąpiła w roku 1978. Na nadzwyczajnym Walnym Zebraniu Międzyspółdzielnianego Ogniska Sportu, Rehabilitacji, Turystyki i Wypoczynku „Start” we Wrocławiu w dniu 25 listopada 1978 roku przekształcono ognisko w Wojewódzkie Zrzeszenie Sportowe Spółdzielczości Pracy „Start”. Prezesem Rady Wojewódzkiej Zrzeszenia został Zygmunt Wardzała, natomiast Prezesem urzędującym Stanisław Januszkiewicz. Zrzeszenie zostało przyjęte w poczet członków Zrzeszenia Sportowego Spółdzielczości Pracy „Start” na mocy uchwały nr 130 Prezydium Rady Głównej z 5 grudnia 1979 roku. Od 1980 roku Prezesem ZSSP „Start” był Mieczysław Bzdura, natomiast prezesem urzędującym pozostał Stanisław Januszkiewicz.

Podstawą działalności wrocławskiego „Startu” w tamtym okresie były zajęcia rekreacyjne i sportowe. Pierwsze z nich prowadzone w latach 1966 – 1989 gromadziły duże rzesze osób zatrudnionych w Spółdzielniach Pracy i Spółdzielniach Inwalidów. Z grona osób biorących udział w tego typu zajęciach wyłaniano osoby, które z większym, niż pozostali zapałem wykonywały ćwiczenia fizyczne. W zależności od stopnia ich sprawności i indywidualnych predyspozycji kierowano je na treningi poszczególnych sekcji sportowych. W poszczególnych sekcjach szkolenie sportowe prowadzili trenerzy – specjaliści, zatrudnieni na etatach. O poziomie pracy poszczególnych sekcji świadczyły wyniki sportowe, osiągane przez zawodników. Zdobywali oni medale na Mistrzostwach Polski, Mistrzostwach Europy, Mistrzostwach Świata i Igrzyskach Paraolimpijskich.

W 1989 roku nastąpiło załamanie w działalności ZS „Start” we Wrocławiu, spowodowane, podobnie jak w całej Polsce, reorganizacją w strukturach spółdzielczych, którego konsekwencją stało się niedofinansowanie Zrzeszenia oraz częściowa zmiana form pracy w zakresie kultury fizycznej. Dotychczasową nazwę Zrzeszenia i statut zmieniono 22 kwietnia 1998 roku na Zjeździe Sprawozdawczo-Wyborczym Delegatów WZSSP „Start” we Wrocławiu. Prezesem Zrzeszenia został Dariusz Juzyszyn.

W 2003 roku na Zebraniu Sprawozdawczo – Wyborczym na Prezesa Zarządu wybrano Andrzeja Antoniewicza, który dotychczas pełnił funkcję V-ce Prezesa ds. administracyjno-organizacyjnych. Dokonano również zmiany statutu Zrzeszenia w którym istotna zmianą było zwolnienie wszystkich członków Zrzeszenia ze składki członkowskiej, która w powszechnej opinii była zbyt wysoka.

Kolejne Walne Zebranie Delegatów odbyło się w 2006 roku w trakcie którego na Prezesa Zrzeszenia wybrano Jerzego Bocheńskiego. Uchwalono ponadto przywrócenie składki członkowskiej od wszystkich członków Zrzeszenia.

Zrzeszenie Sportowe „Start” we Wrocławiu podczas 55 lat swej działalności odgrywało ważną rolę w środowisku osób niepełnosprawnych, umożliwiając swoim członkom włączenie się do życia społecznego, towarzyskiego i kulturalnego. Uczestnictwo w zajęciach sportowo-rekreacyjnych i rehabilitacyjnych przyczyniało się do podnoszenia poziomu sprawności fizycznej inwalidów, a tym samym do zwiększania ich możliwości podjęcia lub kontynuacji pracy zawodowej, sprawiało też przyjemność i dawało wiele satysfakcji.

Sekcje sportowe i kadra szkoleniowa ZS „Start” we Wrocławiu

Sport kwalifikowany osób niepełnosprawnych na Dolnym Śląsku łączy się przede wszystkim z funkcjonowaniem ZS „Start”. Obecnie WZSN „Start” Wrocław należy do grupy zrzeszeń o największym zasięgu działania w Polsce. W latach siedemdziesiątych i późniejszych na Dolnym Śląsku w ponad sześćdziesięciu zespołach trenowało prawie 2000 inwalidów. Działały wówczas sekcje sportowe: biegów na orientację, lekkoatletyczna, łucznicza, narciarska, piłki koszykowej, piłki siatkowej, piłki toczonej i bramkowej, pływacka, podnoszenia ciężarów, strzelecka i tenisa stołowego. Od 1990 roku we wrocławskim ZSSP „Start” funkcjonowało 7 sekcji, a od 1998 roku 6 sekcji sportowych: goal-ball, lekkoatletyczna, piłki siatkowej, pływacka, podnoszenia ciężarów, tenisa stołowego. Trenerami poszczególnych sekcji od początku ich powstania do dnia dzisiejszego byli:

-sekcja podnoszenia ciężarów: Jerzy Mysłakowski (Trener Kadry), Ryszard Tomaszewski (od 2000), Mariusz Oliwa (od 2003)

- sekcja pływania: Janina Trojanowska, Jerzy Niedźwiecki, Marek Sroczyński, Andrzej Błauciak, Jan Chryczyk (Trener Kadry), Anna Zając, Anna Żurowska, Wojciech Seidel

- sekcja lekkoatletyki (narząd wzroku): Czesław Wszędybył

- sekcja lekkoatletyki (narząd ruchu): Piotr Mirczuk, Jerzy Mysłakowski, Adam Rybicki, Andrzej Grzybowski (1970-1972), Krystyna Grygowicz (1972-1990), Jacek Książyk (od 1990, Trener Kadry 1990-1992)

- sekcja piłki siatkowej na stojąco: Maciej Ciesielczyk (lata 60 i 70), Ewa Kamińska (lata 80), Irena Bryks (do 88 Trener Kadry), Andrzej Senus (lata 80 i 90), Emil Szamański (od 2004)

- sekcja piłki siatkowej na siedząco: Bożydar Abadżijew (od 1998 roku, od 2006 Trener Kadry)

- sekcja goal-ball: Jerzy Niedźwiecki, Eugeniusz Bolach (lata 70), Stefan Skocki

- sekcja koszykówki na wózkach: Tadeusz Teichert (1986-1990), Grażyna Wolska (1990- 2005), Wit Jędrzejewski (od 2006)

- sekcja tenisa stołowego: Marek Szoja, Marian Słodyk, Andrzej Barański

- sekcja szachów sportowych: Andrzej Podziemski (lata 70 i 80), Henryk Zapaśnik (lata 90), Piotr Jagieła (od 2002)

- sekcja strzelectwa sportowego – wakat na stanowisku trenerskim

- sekcja łucznicza: Jerzy Grabowski, Stanisław Żyłka

Reprezentanci wrocławskiego ZS „Start” uczestniczyli w zawodach organizowanych przez Międzynarodową Federację Sportów na Wózkach Stoke Madeville, Międzynarodową Organizację Sportu Inwalidów, Międzynarodowy Związek Sportu Niewidomych, Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski, Międzynarodową Organizację Sportu i Rekreacji Osób z Porażeniem Mózgowym. Największe sukcesy mieli przedstawiciele sekcji: lekkoatletycznej, podnoszenia ciężarów, pływackiej i siatkówki. Dynamiczny rozwój poszczególnych sekcji ZS „Start” nastąpił od połowy lat dziewięćdziesiątych. Obecnie szkolenie prowadzone jest w następujących sekcjach:

- sekcja podnoszenia ciężarów – trenerzy: Jerzy Mysłakowski (Trener Kadry), Ryszard Tomaszewski, Mariusz Oliwa

- sekcja pływania – trenerzy: Wojciech Seidel, Anna Żurowska

- sekcja piłki siatkowej na siedząco – trener Bożydar Abadżijew (Trener Kadry)

- sekcja piłki siatkowej na stojąco – trener Emil Szamański

- sekcja lekkoatletyki (narząd ruchu) – trener Jacek Książek

- sekcja lekkoatletyki (narząd wzroku) – trener Czesław Wszędybył

- sekcja szachowa – trener Piotr Jagieła

- sekcja goal-ball (piłki dźwiękowe) – trener Stefan Skocki

- sekcja koszykówki na wózkach – trener Wit Jędrzejowski

- sekcja sportów zimowych – trener  Dariusz Rudkowski

- sekcja tenisa stołowego – trener Andrzej Barański

- sekcja strzelecka – wakat na stanowisku trenerskim

Obiekty sportowe, rekreacyjne i turystyczne

ZS „Start” we Wrocławiu miało własny Ośrodek Kempingowy w Strzegomiu, a w późniejszych latach  aż do dzisiaj ośrodek wypoczynkowo- szkoleniowy w Dusznikach Zdroju. Korzystano przede wszystkim z obiektów sportowych SKS „Burza” posiadającego dwie hale sportowe, stadion z bieżnią, boisko do piłki nożnej, tor łuczniczy, przystań kajakową i otwarty basen. Sekcja podnoszenia ciężarów i tenisa stołowego korzystała z obiektów Zakładu Rehabilitacji Zawodowej Inwalidów, siatkarze grali na sali Szkoły Podstawowej nr 38, niewidomi i niedowidzący trenowali na własnej sali przy ulicy Kasztanowej.

Wynajmowano także basen Miejskich Zakładów Kąpielowych i obiekty sportowe spółdzielni pracy. W następnych latach nawiązano współpracę z Akademią Ekonomiczną i WKS „Śląsk” Wrocław.

Od kilku lat większość sekcji trenuje na obiektach AWF we Wrocławiu, w tym sekcja pływania, podnoszenia ciężarów, koszykówki na wózkach, lekkoatletyki i siatkówki na siedząco.